وداع جانسوز امام سجاد(ع) با ماه مبارک رمضان عظمت و بزرگی این ماه شریف را برای هر مسلمانی یادآوری می کند، ماهی که علی بن الحسین(ع) فقدان آن را دردناک خوانده و دوری آن را رنج آور و از دست رفتن این ماه را ضایعه ای دردآور می داند.

امام سجاد(ع) در دعای چهل و پنجم صحیفه سجادیه در وداع از ماه رمضان می فرماید: اینک آن را وداع می‏گوییم؛ وداع کسی که هجرانش بر ما غم‏انگیز است، و روی گرداندنش ما را به اندوه و وحشت دچار کرده، و بر عهده ما پیمان ناگسستنی، و حرمت در خور توجه، و حق لازم دارد. به این خاطر می‏گوییم «خداحافظ ای بزرگ‏ترین ماه خدا و ای عید عاشقان حق. خداحافظ ای کریم‏ترین همنشین از میان اوقات و ای بهترین ماه در روزها و ساعات.»

سیدالساجدین(ع) ضمن برشمردن نعمت های الهی می فرماید: چه فراوان است عطایت برما! و چه مخصوص است نیکی تو به ما. ما را به دین برگزیده‏ات راه نمودی، و به آئین پسندیده‏ات رهنمون شدی، و سالک راهی فرمودی که آن را هموار کردی، و ما را به راه تقرب به پیشگاهت، و وصول به کرامتت بینایی دادی.

خداوندا! تو از خالص‏ترین آن وظایف، و برگزیده‏ترین آن فرائض، ماه رمضان را قرار دادی که آن را از میان سایر ماه ها برگزیدی و از میان همه زمان ها و عصرها اختیار کردی، و بر تمام اوقات سال ترجیح دادی، به خاطر آنکه در آن قرآن و نور نازل نمودی، و ایمان را در این ماه چند برابر ساختی، و روزه گرفتن را در آن واجب فرمودی، و به شب زنده‏داری در آن ترغیب کردی، و شب قدر را در آن که از هزار شب با ارزش‏تر است بزرگ داشتی.

پس ما را محض این ماه بر سایر امم برتری دادی، و در پرتو فضل آن ما را از میان همه ملت ها برگزیدی، پس به فرمانت روزش را روزه گرفتیم، و در شبش به کمک تو به عبادت برخاستیم، و به وسیله روزه و نمازش طالب رحمتی شدیم که برای ما مهیا فرمودی، و آن را وسیله رسیدن به ثواب تو قرار دادیم، و تو بر آنچه بندگانت بدان رغبت دارند قادری، و آنچه را که از احسانت خواسته شود بخشنده‏ای، و به آن که جهت رسیدن به قرب تو بکوشد نزدیکی.

همانا این ماه در نزد ما ستوده زیست، و با ما همنشینی پسندیده بود، و برترین منفعت جهانیان را برای ما به ارمغان آورد، پس به هنگام پایان گرفتن وقت، و سرآمدن مدت، و کامل شدن روزهایش از ما جدا شد،

امام چهارم (ع) در دعای خود این ماه را مایه امیدی می نامد که دوری آن رنج آور است و آن را همدمی می داند که زمانی که سپری می شود و به پایان می رسد وحشت آور و دردناک است.

در اینجا فرازهایی از دعای امام سجاد (ع) را یادآور می شویم تا بدانیم که چه گوهری را از دست دادیم و چگونه روزها و شب های آن را در غفلت سپری کردیم و متوجه عظمت این ماه نشدیم. البته باید بدانیم در زبان عربی نیز هنگام خداحافظی از عبارت سلام استفاده می کنند و سلام های امام سجاد (ع) به معنی خداحافظی از این ماه است.

- خداحافظ ای ماهی که در طی تو برآورده شدن آمال نزدیک گشته و اعمال در آن پخش و فراوان است،

- خداحافظ ای همنفسی که قدر و منزلتت بزرگ، و فقدانت بسیار دردناک است، و ای مایه امیدی که دوریت رنج‏آور است،

- خداحافظ ای همدمی که چون روکنی ما را مونس شاد کننده‏ای و چون سپری شوی وحشت‏آور و دردناکی،

- خداحافظ ای همسایه‏ای که دل ها نزد تو نرم شد، و گناهان در تو نقصان گرفت،

- خداحافظ ای یاوری که ما را در مبارزه با شیطان یاری دادی، و ای مصاحبی که راه های احسان را هموار و آسان ساختی،

- خداحافظ که چه بسیارند آزاد شدگان حضرت حق در تو و چه سعادتمند است کسی که حرمتت را به واسطه خودت رعایت نمود!

- خداحافظ که چه بسیار گناهان را از پرونده ما زدودی، و چه عیب‏ها که بر ما پوشاندی!

- خداحافظ که زمانت بر گنهکاران چه طولانی بود، و در دل مومنان چه هیبتی داشتی!

- خداحافظ که با برکات بر ما وارد شدی، و ناپاکی معاصی را از پرونده ما شستی،

- خداحافظ که وداع با تو نه از باب خستگی، و فراغت از روزه‏ات نه به خاطر ملالت است،

- خداحافظ که قبل از آمدنت، در آرزویت بسر می‏بردیم و پیش از رفتنت بر هجرانت محزونیم،

- خداحافظ که چه بدی‏ها که به سبب تو از جانب ما گشته، و چه خوبی ها که از برکت تو به سوی ما سرازیر شده!

- خداحافظ بر شب قدری که از هزار ماه بهتر است،

- خداحافظ که دیروز چه سخت بر تو دل بسته بودیم و فردا چه بسیار شائق تو می‏شویم!

- خداحافظ بر تو و بر فضیلت تو که از آن محروم گشتیم و بر برکات گذشته‏ات که از دست ما گرفته شد.

امام زین العابدین(ع) پس از خداحافظی با این ماه، به راز و نیاز با معبود پرداخته و می فرماید: بارالها! ما اهل این ماهیم که ما را به آن شرافت بخشیدی، و توفیق ادراکش را به ما عنایت فرمودی؛ آنگاه که تیره‏بختان وقتش را نشناختند و از بخت بدشان از فضلش محروم شدند.

امام سجاد (ع) در قسمتی دیگر از این دعا می فرماید: خداوندا! تو را سپاس همراه با اقرار به بدی هایمان، و اعتراف به سهل‏انگاری مان، در حالی که در قلب هایمان ندامت قطعی، و بر زبانمان عذر صادقانه داریم. پس ما را با توجه به اعتراف به تقصیری که در این ماه داشتیم مزدی عنایت کن که تدارک کننده فضیلت‏های دلخواهمان و جایگزین ذخیره‏هایی باشد که مورد علاقه ماست.

حضرت علی بن الحسین (ع) در ادامه چنین نجوا می کند: خدایا! عذر ما را در کوتاهی از ادای حقّت قبول کن، و آینده عمرمان را به ماه رمضان آینده که در پیش داریم برسان، و چون ما را به آن رساندی ما را بر انجام عبادتی که سزاوار توست یاری ده، و به انجام طاعتی که شایسته آن ماه است موفق دار، و عمل صالحی را که موجب تدارک حق تو در آن دو ماه از ماه‏های زمان خواهد بود به دست ما جاری فرما.

خداوندا هر گناه کوچکی یا بزرگی که در این ماه به آن دست زدیم، یا معصیتی که به آن آلوده گشتیم، یا خطایی که مرتکب شدیم، از روی عمد یا فراموشی، که در آن به خود ظلم کرده، یا حرمت دیگری را بدان دریده باشیم، پس بر محمد و آلش درود فرست، و ما را از همه آنها در پرده ستاری حضرتت بپوشان و به عفوت از ما بگذر، و ما را در آن ماه شهره به پیش دیده شماتت کنندگان قرار مده، و زبان طعنه‏زنندگان را بر ما باز مکن، و ما را به کاری بدار که سبب فرونهادن گناهان و پوشاندن آن چیزی شود که در آن ماه بر ما نمی‏پسندی، به مهربانیت که پایان ندارد، و احسانت که کاستی نمی‏پذیرد.

خداوندا! بر محمد و آلش درود فرست، و ضایعه دردآور از دست رفتن رمضانمان را جبران کن، و روز عیدمان و فطرمان را بر ما مبارک گردان، و آن را از بهترین روزهایی قرار ده که بر ما گذشته، که بیشترین عفو را موجب، و بیشترین معاصی را محو کننده باشد، و گناهان پنهان و آشکار ما را مورد مغفرت قرار ده.

بارالها! پایان یافتن این ماه را پایان یافتن خطاهایمان قرار ده، و به دنبال خارج شدنش، ما را از بدی هایمان خارج کن، و ما را از سعادتمندترین اهل این ماه به آن، و پرنصیب‏ترین آنان در آن، و بهره‏مندترین ایشان از خودت قرار ده.

بارالها! هر کس که این ماه را آن طور که بایسته است رعایت کرده، و احترامش را آنچنان که باید حفظ نموده، و حدودش را به بهترین صورت بپاداشته، و از گناهانش به نحو صحیح پرهیز کرده، یا به وسیله کار خیر به تو تقرب جسته که موجب خشنودیت از وی گشته، و رحمتت را متوجه او نموده، پس مانند آنچه به او بخشیدی از توانگری خود به ما ببخش، و چندین برابر آن را از فضل خود به ما عطا فرما، زیرا که فضلت کاستی نگیرد، و خزائن تو نقصان نپذیرد بلکه افزون می‏شود، و معادن احسانت از بین نمی‏رود، و همانا عطای تو گوارا عطایی است.

بارالها! بر محمد و آلش درود فرست و همانند پاداش آنان ‏که تا روز رستاخیز این ماه را روزه گرفته‏اند، یا به بندگی تو در آن اقدام کرده‏اند برای ما ثبت کن.

بارالها! در این روز فطر که آن را برای اهل ایمان عید و شادی، و برای اهل آیین خود روز اجتماع و گردهمایی قراردادی؛ از هر معصیتی که دچارش شدیم، یا هر کار بدی که به آن دست زدیم، یا اندیشه بدی که در دل داشتیم؛ به درگاهت توبه می‏کنیم؛ مانند توبه کسی که خیال بازگشت به گناه را ندارد و پس از توبه به جانب هیچ خطایی برنمی‏گردد، توبه پاک و خالصی که از شک و تردید پیراسته باشد. پس آن را از ما بپذیر و از ما راضی شو و ما را بر آن استوار بدار.

بارالها! ترس از عذاب وعده داده شده، و رغبت به ثواب موعود را روزی ما کن تا لذت آنچه را که از تو می‏خواهیم بیابیم و غصه آنچه را که از آن به تو پناه می‏بریم دریابیم، و ما را، ای عادل‏ترین عادل‏ها در پیشگاهت از توبه کنندگانی قرار ده که محبتت را بر ایشان حتم ساخته‏ای، و بازگشتشان را به طاعت خود قبول نموده‏ای.

بارالها! از پدران و مادران و اهل دین ما همگی، چه آن که از ایشان از دنیا رفته، و چه آن که تا قیامت به آنان خواهد پیوست درگذر.

وقتی امام سجاد(ع) و زین العابدین که سرآمد عبادت کنندگان است؛ اینچنین با ماه مبارک رمضان وداع می کنند؛ درمی یابیم که حال و روز ما، بندگانی که این ماه را به غفلت گذراندیم؛ چگونه خواهد بود.