فقط با مال حلال فريضه حج را ادا كنيد

قرآن مجيد و روايات، دستور اكيد به كسب حلال و كار مشروع دارند. طلب مال حلال چنان كه در آثار اسل مى آمده بر هر مسلمانى فريضه و واجب است.

كسب حلال و كار مشروع، نوعى عبادت و طاعت بلكه از بهترين و برترين رشتههاى عبادت است.

قرآن مجيد دستور مى دهد، ابتدا مال حلال و طيب تناول كنيد، سپس به انجام عبادت و عمل صالح برخيزيد. پروردگار عالم، معاش را وسيله آبادى معاد و كسب دنيا را زمينه بدست آوردن آخرت قرار داده، بهمين جهت آنان كه دنبال مال حرام مى روند آخرتى خراب، و معادى آميخته با عذاب ابد دارند.

اسلام مى گويد دنياى خود را كمك آخرت قرار دهيد و كمك بودن دنياى انسان براى آخرت، در صورتى است كه دنياى آد مى حلال و طيب و پاك و پاكيزه باشد.

جمله عرشى و ملكوتىِ «دنيا مزرعه آخرت است» از رسول الهى، معروف و مشهور مى باشد. آرى آخرتِ آباد، ثمره دنياى حلال و معادِ پاك ميوه مال حلال و عمل صالح و اخلاق حسنه است.

مال حلال ـ به تعبير قرآن مجيد ـ فضل خدا، رزق طيب، رزق حلال، نعمت الهى و خير خداوندى است.

تاجرِ صادق و كاسب مواظب و عاملِ متدين، بنابر روايات، در روز قيامت با صديقين و شهدا محشور مى گردد.

در آثار اسل مى آمده: آن كه بدنبال حلال برود، بخاطر اين كه بارى بر دوش مردم نباشد و بر اهل و عيال خود توسعه دهد و بر همسايگانش بوسيله آن مال مهر و رأفت ورزد، در قيامت به لقاى حق رسد، بصورتى كه چهرهاش مانند ماه شب چهارده باشد!

بازارهايى كه در آن كسب حلال صورت مى گيرد، به تعبير رسول اسلام سفرههاى خداوند مهربان است، هر كس در آن بازارها به كسب وكار مشغول شود، از آن سفره پاك بهرهمند مى شود.

كاسب و تاجرى كه دنبال مال حلال مى دود به فرموده حضرت صادق عليهالسلامـ همانند رزمنده در راه خداست.

براى بدست آوردن مال حلال، بدون ترديد معرفت به فقه ومسائل حلال و حرام لازم است، به همين خاطر، اهل ايمان قبل از دست يازيدن به كسب، از محضر عل مى ربّانى استفاده مى كردند و با مسائل تجارت و حلال و حرام الهى آشنا مى شدند.

اصبغ بن نباته مى گويد: شنيدم اميرالمؤمنين عليهالسلامـ بالاى منبر مى فرمود «اى گروه تجار، ابتدا فقيه در مسائل كسب شويد، سپس به تجارت اقدام كنيد، اى مردم اول فقه سپس تجارت. بخدا قسم ربا در اين امت مخفىتر از خزيدن مورچه بر سنگ صاف است. اموال خود را با صدقه حفظ كنيد، تاجر فاجر است و فاجر در جهنم است مگر آن كه مال حق بگيرد و مال حق بدهد.» خداوند مهربان در رحم مادر و در ايام شير خوارگى روزى دهنده انسان بود، به اي مى كه آد مى همراه با اهل و عيال نياز بيشترى دارد، قطعاً حضرت حق عنايت و توجه فوق العادهترى متوجه انسان مى نمايد، بهمين جهت در روزگار بزرگى و زن و بچهدارى با روزى حلال و رزق طيب از طريق كسب مشروع انسان را در چتر حمايت خود قرار داده، بدون شك عاقلانه نيست روزىخور حق از سايه عنايت و لطف او بيرون رود، و براى اندك مال دنيا كه بايد بگذارد و برود دست در دست شياطين گذارد و زندگى خود و زن و بچه و گوشت و پوست و روح خود و اهل و عيالش را به مال حرام آلوده نمايد، و از اين طريق خود را مستحق عذاب ابد حق كند!

با مال حلال بدن را قوت دهيد. قلب را نورانى كنيد. روح را تصفيه نماييد. نفس را به عرصهگاه تزكيه و تربيت ببريد. زن و فرزند را از آلوده شدن حفظ كنيد. زمينه عبادت با نشاط را فراهم آوريد. خشنودى و رضاى حق را جذب نماييد. از افتادن در دايره ظلم و ستم به مردم، از طريق غارت حق آنان، بپرهيزيد. شهوات خود را با كسب حلال مهار كنيد. صولت و سطوت شيطانهاى درونى و برونى را بشكنيد. به قافله پاكان و صالحان و صديقان و شهيدان بپيونديد. آبروى دنيا و آخرت خود را حفظ كنيد. به جلب خشنودى انبيا و امامان برخيزيد، كه با مال حرام، مالى كه از كم فروشى، رشوه، غصب، ربا، دزدى، حيله، تقلّب، ظلم، زور و دروغ، بدست آمده نه عبادتى صحيح و قبول است و نه كار خيرى مورد پذيرش حق است.

در مسأله حج، كه قسمتى از مال انسان بايد خرج شود، دقّت بيشترى به خرج دهيد زيرا ورود مال حرام به قسمتى از برنامههاى حج موجب بطلان حج و علّت محروم شدن از رحمت حق و باعث لعنت خدا و ملائكه بر حاجى است.

در وطن خود سعى كنيد تمام مال خود را اگر مخلوط به حرام است با راهنمايى عال مى ربّانى پاك كنيد و به حلال كردن قسمتى از مال براى خرج سفر بسنده نكنيد كه اين عمل پسنديده نيست.

اگر تمام مال حرام باشد، بايد به صاحبانش برگردد، در اين صورت زمينهاى براى استطاعت باقى ن مى ماند.

قبل از سفر حج اگر قدرت داريد به اقوام فقير برسيد. خمس مال را كه واجب الهى و دستور قرآنى است بپردازيد. از صدقه و انفاق كوتاهى نكنيد و اگر از اين مسائل عرشى در مكه و مدينه آگاه شديد، بدون مضايقه با عالم كاروان تماس گرفته و با جديت به پاك شدن كلّ مال خود اقدام كنيد تا مبادا خداى ناكرده به مناسك شما لطمه وارد آيد و از فيوضات الهى و عنايات ربانى محروم شويد و از سفر حج جز حمّالى و زحمت و رنج و مشقت و لعنت حق چيزى بجاى نماند.

عن الباقر عليهالسلامـ قال: «من اصاب مالا من أربع لم يقبل منه فى أربع: مَنْ أصاب مالا من غلول أو رباً أو خيانة أو سرقة، لم يقبل منه فيژ زكاة و لا فى صدقة و لا فى حج و لا فى عمرة و قال ابو جعفر لا يقبل الله عزوجل حجاً و لا عمرة من مال حرام.» حضرت باقر عليهالسلامـ فرمود: آن كه از چهار طريق مال و ثروت به دست آورد، چهار عمل از او پذيرفته نخواهد شد.

آن كه از طريق غش در معامله و ربا و خيانت و سرقت كسب مال كند، زكات و صدقه و حج و عمره او در پيشگاه حق قبول ن مى شود و نيز فرمود: خداوند حج و عمرهاى كه مخارجش از مال حرام تأمين شده ن مى پذيرد.»

[ ⁽¹⁾ 1 ـ امالى صدوق، ص442 ]

اخلاق زائر

اگر ايمان را به منزله يك ساختمان فرض كنيم، بايد بگوييم اين ساختمان از سه عنصر برپا شده، 1 ـ اعتقاد به حق و قيامت 2 ـ عمل صالح 3ـ اخلاق حسنه.

نقش اخلاق كه مجموعهاى از حالات مثبت و واقعيات نفسى و باطنى پر منفعت است، در حفظ ايمان و عمل، نقشى بسيار مهم دارد.

ايمان و عمل با نيروى حيا، وقار، كرامت، شرافت، بردبارى، حلم، جود، سخاوت، تواضع، خشوع، خشيت، خوف از حق، صبر، استقامت، تغافل، گذشت، صفا، مروت، وفا، تعهد، امين بودن، درستى، پاكدامنى، عفت، عصمت و شخصيت قابل حفظ و قابل تداوم تا لحظه آخر حيات است. اگر انسان آراسته به حقايق اخلاقى نباشد، براى بقا ودوام ايمان و عمل، بدون ترديد جاى نگرانى هست. بودند كسانى كه از ايمان و عمل بطور حقيقت برخوردار بودند ولى در مسير زندگى بخاطر آلوده بودن به كبر يا حسد، يا بخل و يا نداشتن صبر و استقامت، ايمان و عمل را از دست دادند، و خود را به عذاب ابدى دچار ساختند.

حوادث صدر اسلام، بخصوص پس از وفات پيامبر اسلام، نشانگر اين حقيقت است كه بسيارى از مسلمانان و مؤمنان بخاطر آراسته نبودن به حقايق اخلاقى در بستر هلاكت افتادند.

اگر بگوييم اخلاق حسنه، ضامنى معتبر، وثيقهاى محكم ودستگيرهاى سخت براى دور ماندن ايمان و عمل از خطرات سهمگين و حوادث سنگين است سخنى بگزاف نگفتهايم.

مسأله اخلاق حسنه و نقش آن در رشد و تكامل و حفظ ايمان وعمل از خطر و خسارت به اندازهاى فوق العاده و قابل توجه است كه بخشى عمده و بسيار مهم آيات و قرآن و روايات به آن اختصاص داده شده است.

خداوند مهربان پيامبر بزرگوار خود را در قرآن مجيد به داشتن خلق عظيم ستوده است و اين ستايش نشانگر اهميت و ارزش اخلاق حسنه در حيات انسان است.

از رسول حق سؤال شد، بهترين سرمايهاى كه از جانب حق به انسان عنايت شده چيست؟ فرمود: اخلاق نيكو.

توجه داشته باشيم كه اخلاق نيكو مجموعهاى از اوصاف پاك وخصال حميده و حالات عرشى و ملكوتى و برنامههاى پر ارزش است كه به تعدادى از آنها در سطور گذشته بعنوان حافظ ايمان و عمل اشاره شد.

رسول حق مى فرمود: «آنچه بيشتر باعث ورود مردم به بهشت مى شود، تقوا و اخلاق حسنه است.»

رسول حق، علّت برانگيخته شدن خود به پيامبرى را اتمام مكارم اخلاق اعلام مى فرمود.

رسول حق مى فرمود: «سنگينترين چيزى كه در قيامت در نامه اعمال مردم به سنجش گذاشته مى شود، اخلاق حسنه است.» همچنين مى فرمود: «صاحبان اخلاق حسنه طعمه آتش جهنم ن مى شوند.» در مورد ديگر فرمود: «نزديكترين شما در قيامت به من، صاحبان اخلاق پسنديدهاند.» حضرت باقر عليهالسلامـ نيز فرمود: «كاملترين شما از نظر ايمان، نيكو خُلقترين شماست.» امام ششم عليهالسلامـ چهار چيز را كمال ايمان و باعث مغفرت گناه شمردهاند: «صدق، اداى امانت، حيا و خوش اخلاقى.» در اين زمينه، به اندازهاى روايت وارد شده كه انسان از ديدن آنهمه اثر، شگفتزده مى شود. بيشتر روايات باب اخلاق، در جلد دوّم كتاب شريف اصول كافى، جلد يازدهم وسائل الشيعه، جلد سوّم محجةالبيضاء و از ابتدا تا انتهاى كتاب بسيار مهم جامع السعادات نراقى به ثبت رسيده است. دنبال كنندگان حقيقت مى توانند به آن منابع بسيار مهم رجوع كنند.

از مسائل بسيار مه مى كه در سفر حج، از طريق پيامبر و امامان معصوم سخت به آن توجه شده، مسأله اخلاق زائرِ خانه حق است.

توجه اولياى دين به اين مسأله به اندازهاى است كه گاهى در روايات به زائر هشدار داده شده اگر فاقد اخلاق حسنه باشد و با همسفران خود معاملهاى غير از اخلاق حميده و صفات پسنديده داشته باشد، خداوند مهربان، با همه عنايتى كه به حاجى دارد به او توجه نخواهد كرد. اين سفر با بركت، جهت رياضت و تمرين براى آراسته شدن به حسنات و دورى از سيئات است. سفر بسيار مهم و كلاس بسيار با ارزشى است كه زائر بيت بايد آن را با جان و دل غنيمت بشمارد.

واى بحال آن زائرى كه از وطن آلوده به سيئات اخلاقى به حج برود و بدون معالجه خويش از بديها و آراسته شدن به حسنات به وطن بازگردد.

روايت بسيار مه مى در رابطه با اخلاق در سفر حج از حضرت باقر عليهالسلامـ در معتبرترين كتابهاى حديث نقل شده كه مى آوريم:

عن ابى جعفر عليهالسلامـ قال: «ما يعبؤ بمن يؤم هذا البيت اذا لم يكن فيه ثلاث خصال: ورع يحجزه عن معاصى الله، و حلم يملك به غضبه و حسن الصحابة لمن صحبه.» امام باقر عليهالسلامـ فرمود: «اعتنا ن مى شود به كسى كه قصد خانه حق كرده، در حالى كه در او سه خصلت نيست: ورعى كه او را از معاصى و گناهان بازدارد، حل مى كه او را بر غضبش چيره سازد و رفتار خوش با كسانى كه همسفر اويند.»